حجامت را مى‏توان بطور کلى به هفت نوع تقسیم نمود: ۱ – حجامت بدون خون‏گیرى یا بادکش‏ ۲ – حجامت نافع‏ ۳ – حجامت نجات بخش‏ ۴ – حجامت رهاننده‏ ۵ – حجامت ساقین‏ ۶ – حجامت موضعى‏ ۷ – حجامت نقره‏ حجامت بدون خون‏گیرى یا بادکش‏حجامت بدون خون‏گیرى عبارتست از ایجاد بادکش در نقاط مختلف بدن به منظور انبساط عروق بدن و رفع انسداد عروق و متمرکز نمودن سم وارد شده بر بدن از طریق گزنده‏ها و جلوگیرى از پراکنده شدن زهر به سراسر بدن، تزریق اکسیژن و ماساژ عمیق بدن که در اینصورت با چرخش بادکش همراه با عضله متورم شده روى سطح بدن حرکت داده مى‏شود. بوعلى سینا این نوع حجامت را براى بیمارى فلج، تشنج ذات الجنب و بیماریهاى دیگر تجویز کرده است.^(۲) بادکش در طب سنتى کاربرد فراوانى دارد که با یارى خداوند بطور جداگانه نتیجه پژوهشى آن تقدیم خواهد شد. حجامت نافع یا حجامت عام‏حجامت نافع در رأس مثلث بین دو کتف انجام مى‏گیرد، این نوع حجامت بین تمامى انواع حجامتها رایج‏ترین است و در دوران مختلف به شکل سنتى و براى پیشگیرى از بیماریها و با اجراى سنت رسول الله(ص) و یا به منظور مداواى بیماریهاى مختلف انجام مى‏شده است. امام صادق(ع) مى‏فرماید: رسول اکرم(ص) بین دو رگ گردن را حجامت مى‏فرمود حضرت جبرئیل(ع) از سوى خداوند تبارک و تعالى نزد ایشان آمد و حضرت را به حجامت بین دو کتف امر فرمود. و بدین ترتیب جاى حجامت بین دو کتف به وسیله فرشته وحى براى پیامبر اکرم(ص) تعیین گردید. به نقل از سلسله روات امام صادق(ع) مى‏فرماید: رسول الله(ص) سه نوع حجامت مى‏فرمود: یکى حجامت در سر و آن را حجامت رها کننده مى‏نامید و یک حجامت بین کتفین و آن را حجامت نافع مى‏نامید و دیگرى حجامت چاربند و آن را حجامت نجات بخش مى‏نامید.^(۳) در روایت دیگرى از امام جعفر صادق(ع) مى‏فرماید: نبى گرامى اسلام در سر و بین دو کتف و پشت حجامت مى‏فرمود، اولى را نافع دیگرى را فریادرس و سومى را رها کننده مى‏نامید. همچنین در روایت دیگرى نقل است که رسول اکرم(ص) از سر و بین دو کتف و پشت (چاربند) حجامت مى‏گرفت اولى را نافع دیگرى را فریادرس و سومى را رها کننده مى‏نامید.^(۴) و در جاى دیگر حجامت سر رها کننده و حجامت در گودى گردن فریادرس و حجامت بین دو کتف هم نافع شمرده شده است. و هم در روایت دیگرى فریادرس.^(۵) با توجه به اینکه در جاى دیگر حجامت در گودى گردن (نقره) نهى گردیده است بنابر این نمى‏تواند حجامت گودى گردن نام گرفته باشد، ما با توجه به سایر روایات و نزدیکى توصیف انجام شده در متن روایت با نتیجه عملى حجامت و استفاده از روایاتى که حجامت بین دو کتف را نافع شمرده‏اند کلمه نافع را براى نامگذارى حجامت بین دو کتف انتخاب مى‏کنیم. این نکته لازم به ذکر است که وقتى صحبت از ویژگیهاى عام پیرامون حجامت به میان مى‏آید همه جا منظور حجامت نافع است و زمانى که نقش حجامت در درمان بیماریهاى خاصى مطرح مى‏گردد حجامت موضعى و یا انجام حجامت در سایر نقاط بدون توجه قرار مى‏گیرد. و بدین دلیل گروه تحقیق موضع حجامت نافع را موضع عام نام گذارى نموده است و در مطالعات با این لفظ از آن یاد مى‏گردد. حجامت نجات بخش‏حجامت دیگرى که سخت مورد توجه احادیث و روایات است و ویژگیهاى درمانى فراوانى براى آن شمرده شده است حجامت در سر است که توسط رسول اکرم(ص) حجامت نجات بخش نامیده شده است. در حدیثى از امام صادق(ع) ضمن برشمردن ویژگى درمانى این نوع حجامت که داروى تمامى بیماریها به جز مرگ شمرده شده فرموده است: مکان حجامت یک وجب از بین دو ابروان در پیشانى تا نقطه‏اى که انگشت ابهام برسد مى‏باشد، و سپس حضرت جاى آن را عملاً به راوى خبر نشان داده است.^(۶) در حدیث دیگر امام باقر(ع) حجامت سر را توصیف مى‏کند و آن را داروى تمامى بیماریها به جز مرگ مى‏شمرد.^(۷) در حدیث دیگرى به نقل از امام صادق(ع) مى‏فرماید: رسول خدا(ص) وسط سر خود را به وسیله ابوطیبه (حجام آن زمان) حجامت کرد و یک صاع خرما به وى عطا فرمود.^(۸) در روایت دیگرى نقل است که اباهند (حجام) محل ملاج رسول اکرم(ص) را حجامت کرد… این روایت در کتب مختلف تکرار شده است.^(۹) روایت دیگرى که جاى حجامت سر را نشان مى‏دهد به نقل سلسله اسناد از قول امام صادق(ع) مى‏فرماید: یک وجب از سر بینى به طرف وسط سر جاى حجامت سر است که رسول اکرم آن را نجات بخش یا رهاننده نامیده‏اند.^(۱۰) در دو روایت دیگر حجامت سر توصیف گردیده و یکى آن را داروى هفت بیمارى ^(۱۱) و دیگرى حجامت در سر را داروى تمامى بیماریها ذکر کرده است.^(۱۲) چون منظور ما در این بخش از بحث استفاده از روایات براى نشان دادن مکان حجامت سر است، از نقل سایر قسمت روایت در این بحث خوددارى مى‏کنیم. با دقت و تأمل در روایات مذکور جاى دقیق حجامت نجات بخش یک وجب دست هر کس براى سر خودش در خط وسط از بین ابروان تا جایى که انگشت ابهام برسد دقیقاً همین نقطه ملاج نیز نامیده مى‏شود.^(۱۳) حجامت رهاننده‏حجامت دیگرى که در احادیث توصیه شده و رسول اکرم(ص) انجام مى‏داده‏اند حجامت چاربند است که در حدیث حجامت رهاننده نامیده شده است. در حدیثى از امام صادق(ع) است که فرمود: رسول خدا(ص) چاربند را حجامت فرموده و آن را حجامت نجات بخش نامید و در حدیث دیگرى نقل است که رسول خدا(ص) پشت خود را حجامت کرد و آن را حجامت رهاننده نامید با توجه به اینکه نام حجامت نجات بخش براى سر در احادیث کاربرد بیشترى دارد به نظر مى‏رسد نام رهاننده فقط براى حجامت چاربند گفته شده باشد. جاى دقیق آن در گودى کمر مى‏باشد. حجامت ساقین‏از امام صادق(ع) نقل است که مردى از خارش شدید بدن نزد حضرت شکایت کرد، فرمودند: سه بار دو پایش را (در پشت پا) حجامت کند آن شخص انجام داد و خارش برطرف شد.^(۱۴) شخص دیگرى نیز در این مورد شکایت کرد فرمودند: سه مرحله یک پا یا دو پایت را حجامت کن انشاءاله برطرف مى‏شود. برخى افراد نزد حضرت شکایت مى‏کردند از ابتلاى زیاد به جرب‏^(۱۵) حضرت مى‏فرمود: جرب از بخار کبد ایجاد مى‏شود، برو از پاى راستت خون بگیر (فصد کن) و مقدار دو درهم روغن بادام شیرین روى آبجو بریز و روى آن بمال و از خوردن ماهى و سرکه بپرهیز، انجام داد و به اذن خدا مرتفع گردید.^(۱۶) در روایت دیگرى است که مردى از خارش بدن نزد امام صادق(ع) شکایت کرد، حضرت فرمود آیا دارو نوشیده‏اى گفت بلى فرمود: فصد کرده‏اى؟ گفت بلى و نتیجه نگرفته‏ام سپس حضرت فرمود سه بار ساق پاهایت را حجامت کن انجام داد و خارش بدن بهبود یافت.^(۱۷) امام رضا(ع) مى‏فرماید: اگر حجامت را بر ساقین بگذارید موجب کاهش امتلاء خون گردیده و براى دردهاى مزمنى که در کلیه و مثانه و رحم وجود دارد مفید است و ناراحتى قاعده‏گى را بهبود مى‏بخشد.^(۱۸) موضع حجامت ساقین یک وجب دست هر کس براى پاى خودش از قوزک پا بسوى برجستگى پشت پا مى‏باشد.^(۱۹) حجامت موضعى‏پس از اینکه مکانهاى حجامت توضیح داده شد مى‏پردازیم به حجامت موضعى این نوع حجامت بعد از تشخیص حجام حاذق و یا پزشک معالجه کننده تجویز مى‏گردد، و بر اساس منطق عمل حجامت نقاط مختلف بدن را مى‏توان حجامت کرد. در این نوع حجامت اهداف کلى حجامت حاصل نمى‏گردد ولى براى درمان بیماریها و دردهاى موضعى در کنار حجامت نافع و حجامت نجات بخش در صورت نیاز تجویز مى‏گردد. انجام حجامت کفل توسط رسول خدا(ص) و تجویز حجامت چانه و حجامت پشت گوش از نمونه‏هاى حجامت موضعى است.^(۲۰) از جمله نقاطى که در احادیث در مورد حجامت موضعى توصیه شده است حجامت اخدعین است. حجامت اخدعین موجب دفع بیمارى از سر و صورت و چشمهاست و براى رفع درد استخوانها منفعت دارد. اخدعین دورگى است که در پشت گردن در سمت راست و چپ گردن قرار دارد. حجامت تحت الذقن (زیر چانه) براى علاج دانه‏هاى ریز در دهان و فساد لثه توصیه شده است و علاوه بر آن براى دردهاى دهان مفید است.^(۲۱) حجامت نقره‏نُقره گودى وسط گردن است که حجامت آن نقطه براى اطفال توصیه شده ولى براى بزرگسالان نهى گردیده است. در برخى از کتب این نقطه مغاک نیز نامیده شده است که معناى آن همان گودى وسط گردن است. با توجه به متن روایات و شیوه برخورد حکماى طب سنتى نسبت به حجامت نقره در مورد کاربرد حجامت نقره مى‏توان آن را حجامت لازم به تجویز نیز نامید – چون ضمن اینکه در روایتى توسط حضرت جبرئیل(ع) حجامت این نقطه موجب نسیان و فراموشى شمرده شده است در حدیث دیگرى انجام حجامت در همین نقطه براى کودکان چهار ماه به بالا توصیه گردیده است. حکیم ابوعلى سینا حجامت نقره را براى بیماریهایى مانند مالیخولیا تجویز نموده است.^(۲۲) امام رضا(ع) مى‏فرماید: حجامت نقره براى سنگینى سر (سردرد) منفعت دارد.